Kompensacja emisji w przemyśle – efektywne rozwiązanie czy pozory ekologii?
Od kilkunastu lat polski i europejski przemysł stoi przed dużym wyzwaniem ograniczenia emisji gazów cieplarnianych – perspektywa nowych, zaostrzających się regulacji i programów wymaga pilnych działań w kierunku dekarbonizacji. Tam, gdzie emisji nie da się całkowicie wyeliminować, coraz częściej mówi się o tzw. kompensacji emisji. Czym dokładnie jest kompensacja emisji? Jakie są jej metody, zalety i ograniczenia? I czy faktycznie jest to skuteczne narzędzie w walce ze zmianami klimatycznymi, czy raczej forma greenwashingu? Postaramy się odpowiedzieć na te pytania, zwracając szczególną uwagę na kontekst firm przemysłowych i energochłonnych.
Czym jest kompensacja emisji w branży przemysłowej?
Kompensacja emisji (ang. carbon offsetting) to działanie polegające na zrównoważeniu emisji gazów cieplarnianych – najczęściej CO2 – poprzez inwestowanie w projekty ograniczające emisje w innym miejscu lub pochłaniające je z atmosfery. Oznacza to, że firma, która nie jest w stanie wyeliminować swoich emisji, może „zrekompensować” ich część, wspierając zewnętrzne działania redukujące emisje.
Kompensacja może przyjmować różne formy: od sadzenia drzew, przez inwestycje w odnawialne źródła energii, po wspieranie projektów poprawy efektywności energetycznej w krajach rozwijających się. Najważniejszym aspektem jest to, że emisje nie znikają – są po prostu równoważone gdzie indziej.
Po co firmy kompensują emisje?
Firmy decydują się na kompensację emisji z kilku powodów, które wynikają zarówno z presji regulacyjnej, jak i z oczekiwań rynku oraz długofalowej strategii klimatycznej. Jednym z najważniejszych czynników są wymogi związane z redukcją emisji gazów cieplarnianych. Dotyczy to zwłaszcza przedsiębiorstw energochłonnych, w których emisje są generalnie bardzo wysokie. W wielu przypadkach to właśnie te firmy mają trudności z osiągnięciem wymaganych limitów emisji – nawet po wdrożeniu działań redukcyjnych. Kompensacja staje się wtedy narzędziem, które pozwala im zbliżyć się do celów klimatycznych i uniknąć konsekwencji związanych z przekroczeniem dopuszczalnych poziomów emisji.
Dla części firm kompensacja emisji jest także elementem realizacji strategii odpowiedzialnego biznesu – szczególnie gdy przedsiębiorstwo deklaruje osiągnięcie neutralności klimatycznej lub redukcji śladu węglowego do określonego roku. W takim ujęciu kompensacja uzupełnia działania podejmowane w zakresie efektywności energetycznej, modernizacji technologii czy przechodzenia na odnawialne źródła energii.
Przykłady celów, dla których firmy chcą kompensować emisje:
- spełnienie wymogów regulacyjnych – część firm działa w systemach handlu emisjami (np. EU ETS), w których konieczne jest posiadanie uprawnień do emisji lub wykazanie się dążeniem do neutralności klimatycznej,
- cele korporacyjne – coraz więcej koncernów deklaruje realizację strategii zeroemisyjności lub ograniczania śladu węglowego netto, a kompensacja może pomóc zrealizować te cele szybciej, zanim zmiany technologiczne będą możliwe do wdrożenia,
- oczekiwania inwestorów i klientów – zrównoważony rozwój staje się elementem przewagi konkurencyjnej. Transparentność działań klimatycznych ma wpływ na wizerunek marki i decyzje zakupowe klientów,
- krótkoterminowa elastyczność – modernizacja instalacji przemysłowych może trwać nawet kilka lat (biorąc pod uwagę projektowanie, pozyskanie pozwoleń, realizację), podczas gdy kompensację emisji można wdrożyć szybciej i przy niższym koszcie początkowym.
Jak przemysł może kompensować emisje?
W praktyce kompensacja emisji odbywa się poprzez zakup certyfikatów potwierdzających realizację projektów klimatycznych. Każdy certyfikat odpowiada usunięciu lub uniknięciu jednej tony CO2 z atmosfery. Najpopularniejsze metody to między innymi:
- zalesianie i ochrona lasów – drzewa pochłaniają dwutlenek węgla z atmosfery. Firmy mogą finansować programy sadzenia lub ochrony lasów tropikalnych,
- odnawialne źródła energii – wspieranie budowy farm wiatrowych, słonecznych lub biogazowni w regionach o wysokim udziale paliw kopalnych,
- projekty efektywności energetycznej – np. wymiana pieców, poprawa izolacji, modernizacja systemów ciepłowniczych w krajach rozwijających się,
- pochłanianie CO2 – inwestycje w technologie wychwytu i składowania dwutlenku węgla (CCS) lub innowacyjne metody jego neutralizacji.
Ważne jest jednak, aby projekty kompensacyjne były weryfikowane przez niezależne organizacje certyfikujące.
Technologie pochłaniania dwutlenku węgla (carbon capture)
Sprawdź artykułZalety kompensacji emisji
Dobrze zaprojektowane i sensowne działania kompensacyjne mogą przynieść wiele korzyści:
- szybki wpływ na klimat – projekty mogą być realizowane tam, gdzie redukcja emisji jest najbardziej efektywna kosztowo,
- możliwość działania „tu i teraz” – zanim wdrożone zostaną nowe technologie, firmy mogą zredukować swój ślad węglowy poprzez kompensację,
- wsparcie zrównoważonego rozwoju – wiele projektów kompensacyjnych poprawia jakość życia lokalnych społeczności (np. dostęp do czystej energii, wody, ochrony zdrowia),
- ułatwienie realizacji strategii ESG – działania na rzecz klimatu to istotna część raportowania niefinansowego i budowy odpowiedzialnego łańcucha wartości.
Wady i kontrowersje związane z kompensacją emisji
Kompensacja emisji nie jest rozwiązaniem wolnym od wad:
- ryzyko pozornej ekologii (greenwashing) – jeśli firma wykorzystuje kompensację jako jedyne działanie klimatyczne, nie redukując własnych emisji, można to uznać za próbę poprawy wizerunku bez realnych zmian,
- trudność w weryfikacji – nie wszystkie projekty są jednakowo wiarygodne. Niska jakość certyfikatów może prowadzić do „papierowej” redukcji emisji bez efektu klimatycznego,
- brak lokalnego wpływu – kompensacja w innym kraju nie zmienia sytuacji środowiskowej w miejscu działalności firmy.
Czy kompensacja emisji to greenwashing?
Kompensacja emisji może być narzędziem skutecznym i wartościowym – pod warunkiem, że jest stosowana odpowiedzialnie. Należy traktować ją jako uzupełnienie, a nie zamiennik działań redukcyjnych. Jeśli przedsiębiorstwo inwestuje w poprawę efektywności energetycznej, modernizuje instalacje, ogranicza zużycie paliw kopalnych, a jednocześnie kompensuje nieuniknione emisje – jest to spójna i logiczna strategia.
Z kolei sytuacja, w której firma nie podejmuje żadnych działań redukcyjnych, a jedynie kupuje tanie certyfikaty, może być postrzegana jako próba mydlenia oczu – zarówno klientom, jak i interesariuszom. Wówczas kompensacja emisji rzeczywiście staje się narzędziem greenwashingu. Warto wspomnieć także o tym, że na większą skalę, kompensacja emisji np. przy pomocy sadzenia drzew, może być po prostu nieopłacalna i odbierać sens całemu przedsięwzięciu. Dlaczego?
W ramach jednej z realizacji DB Energy w Słodowni Soufflet w Poznaniu, dzięki zastosowaniu kilku połączonych rozwiązań z zakresu efektywności energetycznej, zredukowaliśmy 9543 tony CO2 emisji Klienta rocznie. Dla porównania, aby skompensować tę samą ilość emisji przy pomocy sadzonek drzew, trzeba by było posadzić ponad milion drzew, które przez pierwsze pięć lat życia pochłonęłyby średnio 8 kg CO2 rocznie. W przypadku np. sadzonek sosny, które można sadzić z największą gęstością na hektar, taka ilość drzew odpowiadałaby powierzchni ponad 200 boisk piłkarskich!
Choć sadzenie drzew i dbanie o tereny zielone są bez wątpienia działaniami korzystnymi dla środowiska i dla zrównoważonego rozwoju, to jednak w kontekście przemysłu i firm energochłonnych, znacznie bardziej efektywnym rozwiązaniem ograniczającym zarówno emisje CO2 jak i zużycie energii są przedsięwzięcia w granicach zakładu produkcyjnego. Czyli poprzez wdrażanie modernizacji i technologii, które pozwalają na długoterminową redukcję emisji, a przy tym prowadzą do oszczędności energetycznych i obniżenia kosztów wydanych na energię, co sprawia, że dekarbonizacja się opłaca.
Zgodnie z podanym wyżej przykładem Słodowni, dzięki dobrze zaprojektowanemu przedsięwzięciu służącemu poprawie efektywności energetycznej ograniczyliśmy emisje o 9543 tony CO2 – to ogromna zmiana. Dla naszego Klienta to redukcja 40% emisji firmy w zakresie spalanych paliw i zużycia energii. Wiemy jednak, że nie każde emisje da się zredukować, dlatego właśnie mówi się o net zero – czyli zerowych emisjach netto. Ten termin nie oznacza, że emisji nie ma wcale – oznacza to, że emisje są zredukowane do minimum, zaś pozostałe mogą być kompensowane. To tzw. emisje resztkowe, czyli takie, których nie da się uniknąć. Dla przemysłowych firm, w których emisje są szczególnie wysokie, inwestowanie w pierwszej kolejności w technologie z zakresu efektywności energetycznej stanowi bardziej efektywne i trwałe rozwiązanie, niż poleganie wyłącznie na kompensacji emisji.
Podsumowanie
Kompensacja emisji w przemyśle to narzędzie, które właściwie stosowane może odegrać ważną rolę w transformacji energetycznej, wspierając równocześnie poprawę klimatu. Umożliwia redukcję śladu węglowego w miejscach, gdzie inne działania są niemożliwe. Wymaga jednak odpowiedzialnego podejścia, transparentności i traktowania jej jako jednego z wielu elementów strategii klimatycznej – nie jako prostego „kupna czystego sumienia”. Kompensacja emisji powinna być traktowana jako uzupełnienie szeroko zakrojonej strategii dekarbonizacji, w której główny nacisk kładziony jest na zmniejszenie emisji u źródła. Tylko takie podejście gwarantuje trwałe korzyści zarówno dla środowiska, jak i dla samego przedsiębiorstwa, wspierając realną transformację w kierunku zrównoważonego rozwoju.
