Jak zakłady przemysłowe mogą zabezpieczyć się przed blackoutem?

Co to jest blackout?

Blackout to rozległa przerwa w dostawie energii elektrycznej, obejmująca zazwyczaj cały region, a czasem nawet kilka krajów. W przeciwieństwie do lokalnych awarii, blackouty mają charakter systemowy i wynikają z przeciążenia lub uszkodzenia sieci przesyłowej, braku równowagi między produkcją a zużyciem energii, błędów ludzkich, ekstremalnych zjawisk pogodowych lub cyberataków. W Europie system energetyczny działa w tzw. trybie synchronicznym, co oznacza, że awaria w jednym kraju może błyskawicznie wpłynąć na stabilność zasilania w sąsiednich państwach. Przykładem może być wydarzenie z kwietnia 2025 roku – jeden z największych blackoutów ostatnich lat.

Przebieg blackoutu w Hiszpanii (kwiecień 2025)

28 kwietnia 2025 roku doszło do największej awarii zasilania w historii Półwyspu Iberyjskiego. Blackout objął niemal całą Hiszpanię kontynentalną, Portugalię oraz części południowo-zachodniej Francji i Andory. Przerwa w dostawie prądu trwała od kilku do kilkunastu godzin, a w niektórych regionach nawet dłużej.

W ciągu kilku sekund system elektroenergetyczny utracił 15 GW mocy, co stanowiło około 60% całkowitej produkcji. Dla porównania, w Polsce typowe zapotrzebowanie krajowe na energię latem to ok. 20-23 GW. Zaburzenia częstotliwości doprowadziły do automatycznego odłączenia linii przesyłowych między Hiszpanią a Francją, co spowodowało całkowite załamanie się sieci.

Skutki były poważne - zatrzymały się wszystkie pociągi, ewakuowano metro, a lotnisko w Madrycie zostało pozbawione zasilania. W wyniku awarii zginęło co najmniej siedem osób, głównie z powodu pożarów świec i zatrucia tlenkiem węgla z nieprawidłowo używanych generatorów. Straty gospodarcze oszacowano na około 1,6 miliarda euro. Przywracanie zasilania rozpoczęło się od linii przesyłowych z Francji i Maroka oraz uruchamiania elektrowni wodnych i gazowych. Pełne przywrócenie zasilania w Hiszpanii nastąpiło następnego dnia.

Skutki blackoutów dla sieci elektroenergetycznej

Blackout nie jest tylko chwilowym brakiem prądu – to zdarzenie o poważnych konsekwencjach dla całego systemu elektroenergetycznego. Kiedy dochodzi do utraty zasilania, system musi zostać odbudowany od zera, w procesie tzw. black start, czyli uruchamiania sieci bez zewnętrznego źródła energii. To zadanie spoczywa na wybranych elektrowniach zdolnych do pracy wyspowej, czyli niezależnej od krajowej sieci energetycznej i przywracania zasilania stopniowo. W Polsce są to np. elektrownie wodne Żarnowiec i Solina.

Dla operatorów sieci blackouty oznaczają ryzyko uszkodzenia transformatorów, destabilizacji napięcia i częstotliwości oraz zakłócenia synchronizacji między regionami. Im dłużej trwa blackout, tym trudniej przywrócić pełne zasilanie. Dla gospodarki oznacza to straty liczone w milionach euro za każdą godzinę przestoju.

Jak blackout wpływa na zakłady przemysłowe?

W przypadku zakładów przemysłowych skutki blackoutu są natychmiastowe i poważne. Przerwanie zasilania może prowadzić do:

• zatrzymania produkcji i linii technologicznych,
• utraty danych i uszkodzenia systemów sterowania,
• zniszczenia materiałów wrażliwych na temperaturę lub czas przetwarzania,
• awarii maszyn przy nagłym wyłączeniu,
• zagrożenia dla pracowników i środowiska, zwłaszcza w sektorach chemicznym, petrochemicznym i spożywczym.

Wysoka energochłonność i wrażliwość na ciągłość zasilania sprawiają, że to właśnie przemysł jest jedną z branż najbardziej narażonych na skutki długotrwałych przerw w dostawie prądu.

,,Współczesne zakłady przemysłowe funkcjonują w coraz bardziej złożonym i zintegrowanym środowisku cyfrowym, co czyni je szczególnie podatnymi na zagrożenia cybernetyczne. W kontekście blackoutów warto podkreślić, że cyberatak może być dziś równie skutecznym narzędziem destabilizacji jak fizyczne uszkodzenie infrastruktury. Przestępcy nie muszą już wchodzić do budynku ani przecinać linii energetycznej — wystarczy, że uzyskają dostęp do sieci IT lub systemów zarządzania energią i przejmą nad nimi kontrolę.

Zabezpieczenie zakładu przed skutkami blackoutu musi więc uwzględniać nie tylko niezależne źródła zasilania, ale też odporność cyfrową – mówimy tu o segmentacji sieci, wdrażaniu architektury zero trust, aktualizacji oprogramowania w systemach SCADA i ciągłym monitorowaniu anomalii. Co więcej, firmy powinny regularnie przeprowadzać testy odporności na ataki, wdrażać procedury reagowania na incydenty oraz dbać o szkolenia personelu.” - mówi Marek Zibrow, Ekspert ds. Bezpieczeństwa IT w Santander Consumer Bank oraz Global Mineral Prospects.

Jak zakłady przemysłowe mogą się zabezpieczyć przed blackoutem?

Blackout to poważna awaria, której nie da się przewidzieć. Przyczyny pogodowe czy techniczne to nie jedyne kwestie, którymi należy się martwić - blackout może być także wywołany cyberatakiem i działaniami zbrojnymi. W związku z tym najważniejsze jest zapobieganie - zastosowanie odpowiednich zabezpieczeń technicznych i organizacyjnych. Oto najważniejsze sposoby ochrony zakładów przemysłowych przed skutkami przerw w dostawie energii:

• Agregaty prądotwórcze i generatory rezerwowe

Jednym z podstawowych zabezpieczeń są generatory dieslowskie lub gazowe, które uruchamiają się automatycznie w przypadku zaniku napięcia. Ich odpowiednie dobranie do mocy szczytowej zakładu pozwala na podtrzymanie najważniejszych procesów produkcyjnych lub awaryjne wygaszenie linii technologicznych w sposób kontrolowany.

• Systemy UPS (Uninterruptible Power Supply – zasilacze awaryjne)

UPS-y służą do zabezpieczania urządzeń wrażliwych na choćby chwilowe spadki napięcia – jak serwery, systemy automatyki, sterowniki PLC czy stanowiska laboratoryjne. W połączeniu z agregatem umożliwiają bezpieczne przejście na zasilanie rezerwowe bez utraty danych czy przerwania krytycznych procesów.

• Magazyny energii

Coraz popularniejsze w przemyśle stają się magazyny energii oparte na bateriach litowo-jonowych. Pozwalają one na podtrzymanie zasilania przez kilkadziesiąt minut do kilku godzin, w zależności od pojemności. Magazyny energii można integrować z odnawialnymi źródłami energii (np. fotowoltaiką) i wykorzystywać nie tylko w razie awarii, ale też do optymalizacji kosztów energii w ramach zarządzania szczytami zużycia.

• Lokalne źródła energii – kogeneracja, trigeneracja i fotowoltaika

Zakłady przemysłowe coraz częściej inwestują we własne źródła energii. Instalacje kogeneracyjne, które jednocześnie produkują energię elektryczną i cieplną, mogą działać w trybie wyspowym, co oznacza uniezależnienie od sieci zewnętrznej w czasie blackoutu. Podobnie – systemy fotowoltaiczne wyposażone w magazyny energii i falowniki hybrydowe mogą utrzymać działanie wybranych instalacji.

• Systemy zarządzania energią (EMS – Energy Management System)

Inteligentne systemy zarządzania energią monitorują zużycie, prognozują zapotrzebowanie i umożliwiają natychmiastowe reakcje w razie anomalii. Dzięki nim można szybko odłączyć odbiorniki niskiego priorytetu, zabezpieczyć najważniejsze obszary i utrzymać stabilność zasilania wewnętrznego.

• Plany ciągłości działania

Zabezpieczenia techniczne to jedno, ale równie ważne są procedury organizacyjne. Plany ciągłości działania powinny jasno określać, jakie procesy są krytyczne, kto odpowiada za działania awaryjne i jakie kroki należy podjąć w razie przerwy w zasilaniu. Pracownicy muszą być przeszkoleni, a procedury regularnie testowane.

Czy możliwe jest utrzymanie ciągłości produkcji podczas blackoutu?

Choć całkowite zabezpieczenie się przed skutkami blackoutu nie zawsze jest możliwe, wiele zakładów może zminimalizować jego wpływ, a w niektórych przypadkach nawet utrzymać ciągłość produkcji. Aby się zabezpieczyć, warto zadbać o:

• dobrze zaprojektowane własne źródła zasilania,
• modularność i elastyczność systemów zasilania,
• priorytetyzację obszarów strategicznych,
• odpowiednie bufory produkcyjne i magazynowe,
• systemy automatyki, które przełączają zasilanie bez zakłóceń dla procesów technologicznych.

W praktyce oznacza to, że nie każda linia produkcyjna musi działać podczas blackoutu, ale te najważniejsze – np. nieprzerwane procesy chemiczne czy chłodzenie wrażliwych materiałów – mogą być kontynuowane dzięki lokalnym źródłom zasilania. W zakładach stosujących trigenerację, czyli jednoczesną produkcję prądu, ciepła i chłodu, możliwe jest nawet pełne uniezależnienie od zewnętrznego zasilania.

Inwestycje w niezależność energetyczną jako element strategii

Blackout to nie jedyna możliwość utraty zasilania – nawet mniejsza awaria może wywołać lokalnie podobne skutki i straty. Niezależność energetyczna to nie tylko element zarządzania ryzykiem, ale i przewaga konkurencyjną, kiedy dostawy prądu są niestabilne. Przedsiębiorstwa, które inwestują w lokalne źródła energii, magazyny energii i inteligentne systemy zarządzania, zyskują większą odporność i zapobiegają przyszłym potencjalnym problemom.

Zabezpieczenie zakładu przemysłowego przed utratą zasilania jest nie tylko kwestią bezpieczeństwa, ale i strategicznego podejścia do prowadzenia działalności. W szczególności jest to istotne dla przemysłu, który wytwarza produkty i technologie, które mogą być wykorzystywane do celów cywilnych jak i wojskowych. Przejście na własne źródła energii i odpowiedzialne zarządzanie w czasie kryzysu pozwala firmom utrzymać ciągłość operacyjną, ograniczyć straty i szybciej powrócić do normalnego funkcjonowania po awarii. To także ważny element odpowiedzialności wobec pracowników, klientów i środowiska.

Każda inwestycja wiąże się z kosztami, ale straty wynikające z nieprzygotowania na blackout mogą być znacznie większe. Dlatego warto przeanalizować potencjalne ryzyka i zaplanować wdrożenie odpowiednich zabezpieczeń – zarówno technicznych, jak i organizacyjnych. Tylko świadome i kompleksowe podejście do zarządzania energią pozwoli przetrwać takie sytuacje z minimalną poniesioną stratą.